Ραψωδία Π

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ

ΡΑΨΩΔΙΑ Π (στ.684-867)

Ο θάνατος του Πατρόκλου

Περίληψη Ενότητας:

Τρώες και Αχαιοί αναμετρώνται, με αρκετούς βασιλείς, μεταξύ των οποίων κι ο Αγαμέμνονας, να έχουν τραυματιστεί. Ο Πάτροκλος, έχοντας πληροφορηθεί την κατάσταση από τον Νέστορα, μεταβαίνει στα πλοία των Μυρμιδόνων, όπου ενημερώνει τον Αχιλλέα για την τραγική κατάσταση των Αχαιών. Τον ψέγει για την σκληρότητα που επιδεικνύει, ενώ του ζητάει, έστω, να του επιτρέψει να επιστρέψει ο ίδιος στη μάχη, μαζί με τους Μυρμιδόνες. Βλέποντας τον απειλητικό καπνό στο πλοίο του Πρωτεσίλαου, ο Αχιλλέας πείθεται και υποχωρεί. Επιτρέπει στον αγαπημένο του φίλο να επιστρέψει στο πεδίο των μαχών, φορώντας τη δική του πανοπλία. Ωστόσο, τον συμβουλεύει να μην απομακρυνθεί πολύ από τα πλοία και να επιστρέψει μετά την απομάκρυνση των Τρώων από αυτά.

Ύστερα από αυτή τη συζήτηση, οι Μυρμιδόνες εξοπλίζονται και ορμούν με μανία στη μάχη. Η επιστροφή τους τρομοκρατεί τους Τρώες, οι οποίοι υποχωρούν, ενώ οι Αργίτες οπλίζονται με θάρρος. Ο Πάτροκλος έχει ηγετικό ρόλο. Μάλιστα, περιγράφεται η πρωτοφανής αριστεία του, καθώς εξοντώνει μεγάλο αριθμό εχθρών. Μεταξύ των θυμάτων του, ο γιος του Δία και αρχηγός των Λυκίων, ο Σαρπηδόνας, αλλά κι ο ηνίοχος του Έκτορα, Κεβριόνης. Οπλισμένος με θάρρος και διψώντας για νίκες, ο Πάτροκλος παρακούει τον Αχιλλέα και συνεχίζει το ανελέητο κυνηγητό των Τρώων πέρα από τα πλοία, στις Σκαιές Πύλες.

Τόπος: το πεδίο της μάχης

Χρόνος: 26η ημέρα του έπους, η ημέρα της τρίτης μάχης

Πρωταγωνιστές: Πάτροκλος, Έκτορας, Ποσειδώνας

Ενότητες:

1η ενότητα: στ. 684-782: Ο θρίαμβος του Πατρόκλου

2η ενότητα: στ. 784-867: Η πορεία του Πατρόκλου προς το θάνατο

Η αριστεία του Πάτροκλου:

Ο Πάτροκλος, φορώντας την πανοπλία του Αχιλλέα, ορμά στη μάχη, ξεκινώντας την αριστεία του:

• Τρέπει τους Τρώες σε φυγή
• Γλιτώνει τα καράβια του Πρωτεσίλαου πριν καούν
• Σκοτώνει μεγάλο αριθμό εχθρών
• Σκοτώνει, ύστερα από μονομαχία, το Σαρπηδόνα
• Συνεχίζει να καταδιώκει τους Τρώες

Αφηγηματικές τεχνικές & εκφραστικά μέσα:

• Αφήγηση (κυρίως σε γ' πρόσωπο, σε μερικούς στίχους, σε β'). Ο ποιητής απευθύνεται στον Πάτροκλο, με την τεχνική της αποστροφής, εκφράζοντας τη συμπάθεια του γι' αυτόν. Ωστόσο, λυπάται για τον επικείμενο θάνατο του ήρωα (στ. 692-3, 744, 754, 787, 812-3, 843).
• Χρήση τυπικού αριθμού τρία (σχήμα των τριών). Ο θάνατος του Πατρόκλου δομείται κατά την τριαδική αρχή, με πρωταγωνιστές τον Απόλλωνα, τον Εύφορβο και τον Έκτορα (στ. 702-3, 784).
• Αντίθεση (στ.775)
• Προοικονομία (στ. 686, 753, 787, 800)
• Παρομοιώσεις, οι οποίες προσδίδουν ζωντάνια στην αφήγηση και παραστατικότητα στα πρόσωπα (στ. 705, 743, 752-3, 757-61, 765-71, 786, 823, 829).
• Προσωποποιήση της ψυχής (στ. 855-8)
• Πρόρρησις ο ετοιμοθάνατος Έκτορας αποκτά μαντικές ικανότητες και προβλέπει το θάνατο του Έκτορα (στ. 851-4)
• Εικόνες, με κυρίαρχη αυτή της ψυχής που εγκαταλείπει το νεκρό σώμα του Πατρόκλου (στ. 855-7)
• Ειρωνεία στο λόγο του Απόλλωνα και του Έκτορα, κατά του Πατρόκλου, όταν ξεψυχά (στ. 721-5, 836)
• Ευθύς λόγος του Έκτορα, όταν μιλάει υποθετικά, ως Αχιλλέας (στ. 839-841)
• Υπερβολή (στ. 847-8)

Ιδεολογικά στοιχεία:

• Ηθικό σχήμα, κατά την αλαζονική στάση του Έκτορα στο θάνατο του Πατρόκλου, η οποία συμπληρώνεται από την ύβρη. Το ηθικό σχήμα περιλαμβάνει τρία στάδια: άτις, ύβρις, νέμεσις (στ. 686).
• Ενανθρώπιση, όταν ο Απόλλωνας παίρνει τη μορφή του Άσιου (στ. 716).
• Η βουλή του Δία, η οποία αντιπαραβάλλεται με την ανθρώπινη ευθύνη, του Πατρόκλου (στ.686-91).
• Η θλιμμένη ψυχή (εικόνα) παρουσιάζει την αγάπη για ζωή που χαρακτηρίζει τον ομηρικό άνθρωπο, η οποία αντιπαραβάλλεται με τη θλίψη του θανάτου. Αναφορά στην αθανασία της ψυχής, η οποία κατεβαίνει στον Άδη (στ. 855-7).

Χαρακτηρισμός προσώπων:

Πάτροκλος: Ο ήρωας παρουσιάζεται εξαιρετικά ανδρείος, κατά την εκτέλεση της αριστείας του. Διαφαίνεται η γενναιότητα του, με τον αποδεκατισμό των εχθρών. Ωστόσο, παρασύρεται από την επιτυχία. Ξεχνά την συμβουλή του Αχιλλέα, παρασυρμένος από πολεμική μανία κι έπαρση, ξεπερνώντας το μέτρο, για το οποίο τιμωρείται με θάνατο. Παρουσιάζεται παντοδύναμος, έχοντας υπερβεί την ανθρώπινη φύση του, όμοιος με θεό, γι' αυτό και μπορεί μόνο ένας θεός να τον σταματήσει, και μάλιστα, με δόλο. Είναι δυνατός, όμως η δύναμη του υποχωρεί κατά τη θεϊκή επέμβαση. Αυτή, σε συνδυασμό με την ύπουλη επίθεση του Εύφορβου, αλλά και το καθοριστικό χτύπημα του Έκτορα, οδηγούν στο θάνατο του. Πλησιάζοντας το θάνατο αποκτά, όπως κάθε νεκρός, μαντικές ικανότητες. Προλογίζει το θάνατο του Έκτορα, ως συνέπεια του δικού του. Ο θάνατος του είναι ατιμωτικός, αφού γυμνώνεται και αφήνεται στα όρνια. Γίνεται τραγικός ήρωας.

Έκτορας: Ικανός πολεμιστής και ηγέτης. Προστάτης της Τροίας, όμως φέρεται άνανδρα εδώ. Ο ήρωας φαίνεται να μάχεται ενάντια στους ηθικούς κανόνες. Επιτίθεται με ύπουλο τρόπο σε έναν άοπλο και χτυπημένο Πάτροκλο, τυφλωμένος από οργή και φθόνο. Με το τελικό χτύπημα, επιδίδεται σε καυχησιολογία. Υπερηφανεύεται, γεμάτος αλαζονεία, χαρακτηρίζοντας τον εαυτό του «πρώτο πολεμιστή της Τροίας». Είναι ειρωνικός και υβριστής απέναντι στον Πάτροκλο. Σκέφτεται κοντόφθαλμα, υπολογίζοντας τα οφέλη για τους Τρώες από το θάνατο του αντιπάλου, αγνοώντας τα δεινά που προοιωνίζει. Εμφανίζεται ασεβής, σκληρός και άκαρδος κατά τις τελευταίες στιγμές του Πατρόκλου. Αν κι η πράξη του αυτή έρχεται σε αντίθεση με το ήθος του, ωστόσο επιτάσσεται με σκοπό την πρόκληση της οργής του Αχιλλέα και την επιστροφή του στη δράση.

Απόλλωνας: Ο θεός τάσσεται ολοφάνερα υπέρ των Τρώων, προστατεύοντας τους από την ορμή του Πατρόκλου. Ενθαρρύνει τον Έκτορα, ωθώντας τον σε επίθεση, ενώ απομακρύνει τον Πάτροκλο από τα τρωικά τείχη. Παραβιάζοντας τον κώδικα τιμής, αφαιρεί τα όπλα του αντιπάλου με δόλο, διευκολύνοντας την πτώση του. Ως θεός, παραβλέπει τον ηθικό κώδικα των θνητών. Η επέμβαση του είναι καίρια, καθώς η ορμή του Πατρόκλου, προερχόμενη από τα θεϊκά όπλα του Αχιλλέα, αντιμετωπίζεται μόνο από θεό.